Ενδεχομένως μία απορία που έχετε πολλοί. Πώς ακριβώς σχετίζεται η καρδιά, το ζωτικό μας όργανο, με το υπεραπλουστευμένο σύμβολο το οποίο χρησιμοποιούμε όλοι καθημερινά. Οπτικά, δε φαίνεται να έχουν καμία σχέση. Γιατί λοιπόν το ♥ έχει γίνει σύμβολο αγάπης, όσο κι αν δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με την… ανατομία της καρδιάς μας.
Υπάρχει πλέον παντού. Σε t-shirts, σε graffiti, σε κοσμήματα, σε μηνύματα που πυκνώνουν με αφορμή την εορτή του Αγίου Βαλεντίνου. Πώς, ωστόσο, προέκυψε το ♥ να αποτελεί αναπαράσταση της ανθρώπινης καρδιάς αλλά και έκφραση αγάπης και επιθυμίας. Πώς ξεκίνησαν όλα;
Οι ιστορικοί έχουν βρει σύμβολα που μοιάζουν με αυτό της καρδιάς και χρονολογούνται ήδη από το 3.000 π.Χ., χαραγμένα σε μινωικά, μυκηναϊκά και ρωμαϊκά κεραμικά. Στην πραγματικότητα, βέβαια, επρόκειτο για αναπαραστάσεις φύλλων κισσού και συκής και δεν είχαν καμία σχέση με την ανθρώπινη καρδιά ή την έννοια της αγάπης. Στην αρχαία Ελλάδα, για παράδειγμα, το σύμβολο χρησιμοποιούνταν συχνά για να απεικονίσει ένα… φύλλο αμπέλου, παραπέμποντας φυσικά στο Διόνυσο, το θεό του κρασιού. Στεφάνια με τα σύμβολα αυτά φορούσαν συνήθως οι ιερείς κατά τη διάρκεια φεστιβάλ και γιορτών.
Ανεξάρτητα από τους Έλληνες, το σύμβολο χρησιμοποιήθηκε ωστόσο και σε άλλα σημεία του κόσμου για να αναπαραστήσει και εδώ κάποιου είδους… φύλλα. Στην τέχνη των Ετρούσκων (τον 4ο αιώνα π.Χ. στην Ιταλία) τα φύλλα κισσού συμβόλιζαν την τεκνοποίηση, την πίστη και την αναγέννηση και παρουσιάζονταν συχνά κατά τη διάρκεια γαμήλιων τελετών. Το 2ο αιώνα π.Χ., οι Βουδιστές άρχισαν επίσης να χρησιμοποιούν το σύμβολο ως έναν τρόπο απεικόνισης του φύλλου συκής, που γι’ αυτούς αντιπροσώπευε τη φώτιση.
Κατά το δεύτερο αιώνα, στην πόλη της Κυρήνης στη Βόρεια Αφρική, το σύμβολο αναπαριστούσε το σίλφιο, ένα φυτό που χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα ως μια ακατέργαστη μορφή ελέγχου των γεννήσεων. Το εμπόριο αυτού του φυτού ήταν τόσο απίστευτα προσοδοφόρο στην Κυρήνη, που το σύμβολο των σπόρων του τυπώθηκε σε νόμισμα.
Παρ’ όλα αυτά, και παρά τις μεγάλες ομοιότητες με αυτό που αναγνωρίζουμε σήμερα ως σύμβολο της καρδιάς, αυτές οι απεικονίσεις δεν είχαν σε τίποτα να κάνουν με την ανθρώπινη ανατομία. Οι ιστορικοί είναι αβέβαιοι για το πότε ακριβώς οι αναπαραστάσεις των φύλλων συνδέθηκαν με την ανθρώπινη καρδιά, αλλά αυτό οφείλεται πιθανότατα στην έλλειψη κατανόησης της ανθρώπινης ανατομίας εκείνη τη χρονική στιγμή.
Κάποιες από τις πρώτες μελέτες της ανθρώπινης ανατομίας πραγματοποιήθηκαν πάντως από τον Γαληνό, έναν σπουδαίο Έλληνα γιατρό από την Πέργαμο που αντιμετώπιζε τους τραυματισμούς των μονομάχων και μπορούσε να εξετάζει ανθρώπινα όργανα χωρίς να εκτελεί ανατομές. Με βάση τις μελέτες που πραγματοποίησε, έγραψε συνολικά 22 τόμους ιατρικών κειμένων οι οποίοι μεταξύ άλλων περιελάμβαναν και αναπαραστάσεις της καρδιάς ως ένα… κουκουνάρι ή ανεστραμμένο φύλλο – παρόμοιο με την αναπαράσταση του κισσού στην αρχαία Ελλάδα.
Μεταξύ αρχαιότητας και Μεσαίωνα, ωστόσο, πολλή από την ιατρική γνώση που υπήρχε χάθηκε, εν μέρει και λόγω της αποθάρρυνσης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στην επιστημονική πρόοδο στον τομέα της ανατομίας (η θρησκευτική εξουσία είχε βγάλει εκτός νόμου την αυτοψία). Ως αποτέλεσμα, μελετητές, καλλιτέχνες και γιατροί έπρεπε να βασίζονται σε ανατομικές περιγραφές από την αρχαιότητα βασισμένες στη χυμοπαθολογία. Τα γραπτά του Γαληνού, συμπεριλαμβανομένης και της περιγραφής του για την καρδιά, έγιναν γενικά αποδεκτά και χρησίμευσαν ως θεμελιακή αρχή για συγγραφείς ιατρικών κειμένων και ιατρούς για περίπου 1.300 χρόνια.
Η άνοδος του συμβόλου της καρδιάς
Ξεκινώντας από τα μέσα του 13ου αιώνα, το σύμβολο ♥ ξεκίνησε να συναντάται σε έργα τέχνης, αυτή τη φορά αναπαριστώντας για πρώτη φορά όχι τα φύλλα κισσού αλλά την ανθρώπινη καρδιά και, επιπλέον, την αγάπη. Η πρώτη γνωστή παρόμοια αναφορά εμφανίζεται στο “Le Roman de la Poire”, μία γαλλική ιστορία αγάπης που χρονολογείται από το 1250 και στην οποία ένας άνδρας και η ερωμένη του ξεφλουδίζουν ένα αχλάδι μαζί, με τα δόντια τους. Όπως ήταν συνηθισμένο σε τέτοια βιβλία, το πρώτο γράμμα κάθε κεφαλαίου συχνά ήταν περίτεχνα διακοσμημένο. Σε ένα απ’ αυτά τα γράμματα, ένα S, ένας άνδρας απεικονίζεται να δίνει την καρδιά του (ένα σύμβολο της αγάπης του). Σημειώστε την ομοιότητα με το σύγχρονο έμβλημα της καρδιάς…
Στο διάσημο αριστούργημά του “Παρεκκλήσι Σκραβένι”, ο κορυφαίος Ιταλός ζωγράφος Giotto συμπεριέλαβε ένα αλληγορικό πορτρέτο της “Φιλανθρωπίας” που δίνει την καρδιά της στο Χριστό, παρουσιάζοντάς την και πάλι σε σχήμα από κουκουνάρι, με μία εσοχή σε μορφή παρόμοια με το σύγχρονο σύμβολο της καρδιάς. Σεβαστός από καλλιτέχνες εκείνης της εποχής, ο ζωγράφος επηρέασε μία σειρά άλλων έργων από το 1300 έως το 1400, τα οποία απεικονίζουν την ανθρώπινη καρδιά σε παρόμοια μορφή και τη “στρατολογούν” ως σύμβολο αγάπης.
Παρά τις σημαντικές προόδους στην ανατομία κατά τη διάρκεια του 16ου και του 17ου αιώνα (συμπεριλαμβανομένων και των εξαιρετικής ακρίβειας σχεδίων του da Vinci για το σχήμα της ανθρώπινης καρδιάς) η δημοτικότητα του συμβόλου ♥ εκτοξεύτηκε. Ενώ οι προηγούμενες αναπαραστάσεις ήταν συνήθως… ανάποδα, από το 1500 και μετά μάλιστα, το σύμβολο της καρδιάς σε… κανονική θέση υπήρχε πλέον παντού σε έργα ζωγραφικής και σε βιβλία.
Ένας άλλος διαιωνιστής του ανατομικά… εσφαλμένου συμβόλου της καρδιάς ήταν ωστόσο και η τράπουλα που αναπτύχθηκε από τους Μαμελούκους της Αιγύπτου το 1370 με κούπες, νομίσματα, σπαθιά και polo-sticks. Το 1450, οι Ελβετο-Γερμανοί τα άλλαξαν σε ασπίδες, τριαντάφυλλα, βελανίδια και κουδούνια και το 1500 οι Γάλλοι επινόησαν τις σύγχρονες τράπουλες με τους ρόμβους, τα σπαθιά, τα μπαστούνια και τις καρδιές. Το παιχνίδι έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές μαζί φυσικά και το… σύμβολο της καρδιάς.
Αλλά η μεγαλύτερης διάρκειας εφαρμογή του συμβόλου της καρδιάς είχε ως αφορμή τη Ρωμαιοκαθολογική Εκκλησία. Στις 27 Δεκεμβρίου του 1673, η Margaret Mary Alacoque, μία καλόγρια από το Τάγμα της Υπαπαντής της Παναγίας, υποστήριξε ότι συνάντησε τον Ιησού Χριστό. Σε αυτή τη συνάντηση, ισχυρίστηκε ότι ο Χριστός της είπε να ξεκουράσει το κεφάλι της πάνω στην καρδιά του και να ενημερώσει τον κόσμο για την αιώνια αγάπη. Αυτή η ιστορία οδήγησε τελικά στην αφοσίωση στην Ιερή Καρδιά (Sacred Heart), την πίστη ότι η φυσική καρδιά του Ιησού Χριστού είναι η αναπαράσταση της θείας αγάπης του για την ανθρωπότητα. Πολλές μεταγενέστερες απεικονίσεις του Ιησού τον έδειχναν με μία φλεγόμενη καρδιά να λάμπει με θεϊκό φως – πιο συχνά με τα τραυματισμένα χέρια του να δείχνουν στην καρδιά του. Και κάπως έτσι, αυτό έγινε μία εμβληματική εικόνα του Χριστού, εξασφαλίζοντας και τη μονιμότητα του συμβόλου της καρδιάς.
Μέχρι το 19ο αιώνα, το ♥ είχε τελικά καθιερωθεί ως αναπαράσταση της ανθρώπινης καρδιάς όπως και ως σύμβολο της αγάπης.
Το 1977, η Νέα Υόρκη έτρεξε την περίφημη σχετική διαφημιστική καμπάνια της σηματοδοτώντας την πρώτη εμφάνιση του συμβόλου σε χρήση ως λογόγραμμα για το ρήμα “αγαπώ”. Ετσι, το ♥ δεν αποτελούσε πλέον μόνο μία αναπαράσταση της αγάπης αλλά μία άμεση αντικατάσταση για τη λέξη. Το I ♥ [Χ] έγινε ο ντε φάκτο τρόπος με τον οποίο άνθρωποι εξέφραζαν τα συναισθήματά τους ο ένας για τον άλλο σε κάρτες για την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, γράμματα αγάπης και (αργότερα) γραπτά μηνύματα.
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός, ότι, αφού χρησιμοποιήθηκε σαν σύμβολο για τις υπολειπόμενες ζωές στο vide0-game “The Legend of Zelda” το 1986, το σύμβολο της καρδιάς άρχισε να υποδηλώνει και την υγεία. Δεκάδες παιχνίδια αντέγραψαν το Zelda, ενώ και εταιρείες υγιεινής διατροφής -ακόμη και η American Heart Association- στρατολόγησαν το σύμβολο ως το ιδεόγραμμα για την ευεξία σε όλη τη δεκαετία του ’90.
Σήμερα, το σύμβολο ♥ βρίσκεται παντού και έχει γίνει μέρος της ζωής μας. Σε σημειωματάρια που περνάνε οι μαθητές ο ένας στον άλλο στη διάρκεια της μαθημάτων. Σε κείμενα, σε t-shirts, τυπωμένο σε κάρτες ή αυτοκόλλητα. Σε street-art. Φυσικά, στα ατελείωτα μηνύματα του Internet και σε πολλά emoticons. Τώρα όμως γνωρίζετε και πώς ακριβώς ξεκίνησαν όλα…
τα σχόλια είναι κλειδωμένα.