Πολύ πρόσφατα, το Metropolitan Museum της Νέας Υόρκης, κέρδισε την θέση του στους τίτλους των εφημερίδων γιατί επέστρεψε δύο αγάλματα που βρισκόταν στη συλλογή του, στην Καμπότζη, εφόσον αποκαλύφθηκε πως τα αγάλματα αυτά, προέρχονταν από λεηλάτηση ενός αρχαίου ναού. Ανοίγοντας έτσι άλλη μία φορά, το ζήτημα της προέλευσης των αρχαιολογικών θησαυρών που εκτίθενται σε διάφορα μουσεία του κόσμου, θησαυροί που δεν προέρχονται από τις ίδιες χώρες στις οποίες βρίσκονται τα μουσεία.
Το θέμα της προέλευσης των αρχαιολογικών θησαυρών που κοσμούν τις προθήκες μεγάλων μουσείων και ο επαναπατρισμός τους, είναι ένα θέμα που γνωρίζουμε αρκετά καλά εδώ στην Ελλάδα. Η συνεχιζόμενη απαίτηση επαναπατρισμού των Ελγινείων, στηρίζεται σε αυτή ακριβώς τη λογική: οι αρχαιολογικοί θησαυροί που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, υφαρπάχτηκαν από τον Λόρδο Έλγιν και διατέθηκαν σε ένα μουσείο που δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την Ελλάδα. Ενώ οι κενές τους θέσεις, βρίσκονται στο Μουσείο της Ακρόπολης για να θυμίζουν αυτή την αρπαγή.
Κάπως έτσι έχει συμβεί και με τον θησαυρό του Πρίαμου, τα ευρήματα δηλαδή του Ερρίκου Σλίμαν από τις ανασκαφές που είχε πραγματοποιήσει στην Αρχαία Τροία, το 1873. Ο Σλίμαν είχε πάρει μαζί του τα ευρήματα και τα είχε «δωρίσει» στη Γερμανία και όταν οι Ρώσοι προέλασαν στην Ανατολική Γερμανία στα τέλη του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, πήραν όλους εκείνους τους αρχαιολογικούς θησαυρούς, μαζί και με πολλά άλλα αντικείμενα τέχνης που είχε με τη σειρά της «κατάσχει» η Γερμανία από τις χώρες που είχε κατακτήσει. Τα ευρήματα του Σλίμαν εκτίθενται στο μουσείο Πούσκιν από το 1996 και η Γερμανία τα ζητά πίσω από τους Ρώσους. Κανονικά δεν θα έπρεπε να ζητά η Τουρκία να επιστραφούν τα ευρήματα αυτά σε αυτή; Χμ… δύσκολο να το απαντήσει κανείς. Όπως δύσκολο είναι να απαντήσει κανείς πόσα εκθέματα βρίσκονται στην κατοχή των μουσείων και αποκτήθηκαν παράτυπα και παράνομα.
Σύμφωνα με την αναφορά του The Verge και σύμφωνα με το παρατηρητήριο που έχουν θεσμοθετήσει τα Ηνωμένα Έθνη από το 1970, το 85-90% των εκθεμάτων στα διάφορα μουσεία που αποκτούν τις συλλογές τους, δεν έχουν ξεκάθαρα έγγραφα προέλευσης. Η προέλευσή τους είναι, είτε από τις εποχές που διάφορες χώρες αποτελούσαν αποικίες άλλων χωρών, είτε πρόκειται για κλεμμένα αντικείμενα, πολλές φορές από κατοίκους των ίδιων των χωρών στις οποίες βρίσκονταν αρχικά οι θησαυροί αυτοί.
Το θέμα του επαναπατρισμού των αρχαιοτήτων έχει γίνει «της μόδας» την τελευταία δεκαετία κυρίως, εφόσον, εκτός από την Ελλάδα που «φωνάζει» πολλά χρόνια τώρα για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα, αλλά και άλλων αρχαιολογικών θησαυρών που περιμένουν να φιλοξενηθούν και πάλι στα αρχαιολογικά μουσεία που βρίσκονται στους διάφορους αρχαιολογικούς χώρους της χώρας, άλλες, κυρίως Αφρικανικές χώρες που αποτελούσαν παλιότερα αποικίες και έχουν πια αναπτύξει τις υποδομές και τις οικονομίες τους, ζητούν την επιστροφή των αρχαιολογικών θησαυρών τους στον τόπο προέλευσής τους.
Στη σύγχρονη εποχή, σύμφωνα με το παρατηρητήριο του ΟΗΕ, εξακολουθούν να «κλέβονται» αντικείμενα αρχαιολογικής αξίας, τα οποία περιέρχονται σε ιδιωτικές συλλογές και μετά μεταπωλούνται στα μουσεία από τους ιδιώτες, έναντι αδρότατων αμοιβών. Κανείς δεν μπορεί να μιλήσει με σιγουριά για την ποσότητα αυτών των συναλλαγών. Το μόνο παρήγορο είναι πως η UNESCO και η Interpol διατηρούν αρχείο των καταγεγραμμένων κλοπών, όπως αυτή που είχε πραγματοποιηθεί στο Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας και έτσι, μπορούν και εντοπίζονται άμεσα και επιστρέφονται τα κλοπιμαία.
Εκτός από την Interpol και την UNESCO όμως, υπάρχουν και αρκετές άλλες πρωτοβουλίες που προσπαθούν να ελέγξουν τις κλοπές αρχαιοτήτων και αντικειμένων τέχνης που αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά. Υπάρχει παραδείγματος χάριν η Διεθνής Επιτροπή Μουσείων, ένας ιδιωτικός οργανισμός με περισσότερα από 20.000 μουσεία στον κόσμο ως μέλη, ο οποίος οριοθέτησε και ένα κώδικα ηθικής. Το θέμα του επαναπατρισμού, όμως, είναι ένα θέμα που δεν το αγγίζουν εύκολα, ούτε σε αυτόν τον ιδιωτικό οργανισμό. Επαναπατρισμός των Μαρμάρων του Παρθενώνα θα σήμαινε για το Βρετανικό Μουσείο μία τεράστια απώλεια εσόδων και ενδιαφέροντος. Επαναπατρισμός των ευρημάτων του Σλίμαν, θα σήμαινε τεράστιες απώλειες για το μουσείο Πούσκιν. Επαναπατρισμός όλων εκείνων των ευρημάτων από χώρες τις Μεσογείου και της Αφρικής που έχουν πλούσια ιστορία, θα σήμαινε το τέλος της ύπαρξης πολλών από τα μουσεία της Ευρώπης και της Αμερικής που είναι υπερήφανα για τεράστιες και σπουδαίες συλλογές.
Αντ’ αυτού, πολλά μουσεία προτείνουν μία πιο «διπλωματική» λύση που ονομάζουν «ψηφιακό επαναπατρισμό» ή «εικονικό επαναπατρισμό». Εννοούν δηλαδή το σκανάρισμα και την φωτογράφιση εκθεμάτων αρχαιολογικής, ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας και uploading των φωτογραφιών σε ιστοτόπους που θα είναι προσβάσιμοι από τους κατοίκους στις χώρες προέλευσης, αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο. Με αυτό τον τρόπο, θα είναι διαθέσιμα τα εκθέματα αυτά, χωρίς να χρειάζεται να επαναπατριστούν ουσιαστικά.
Εσείς τι πιστεύετε; Είναι αρκετός ο ψηφιακός επαναπατρισμός έργων τέχνης και αρχαιολογικών θησαυρών που «αρπάχτηκαν» ή υπεξαιρέθηκαν από ληστές, κατακτητές, ακόμα και αρχαιολόγους; Σας αρκεί η ψηφιακή επιστροφή της Καρυάτιδας στο Ερέχθειο; Ή της Νίκης της Σαμοθράκης; Ή πιστεύετε πως, ανεξάρτητα από το κόστος που κατέβαλαν τα διάφορα μουσεία για να αποκτήσουν έργα τέχνης και αρχαιολογικά ευρήματα, πρέπει να επιστρέφουν στον τόπο απ’ τον οποίο προήλθαν;
τα σχόλια είναι κλειδωμένα.